Vấn đề an toàn sinh học trong chăn nuôi bò sữa

Nhiều người mua bò mới nhưng không có các biện pháp bảo đảm an toàn cho đàn, do vậy đã bị ảnh hưởng của một số bệnh truyền nhiễm như: ỉa chảy do virus (BVD), viêm vú, lở mồm long móng tăng lên đã thực sự gây nguy hiểm cho  nông dân nuôi bò sữa hiện nay. Người chăn nuôi phải luôn ghi nhớ việc phòng bệnh và thực hiện an toàn sinh học là sự sống còn của chăn nuôi bò sữa hiện nay.

Tại sao việc an toàn sinh học trong chăn nuôi bò sữa vẫn còn khoảng cách lớn giữa lý thuyết và thực tế?. Liệu người chăn nuôi có nghe theo các lời khuyên tốt của các nhà chuyên môn không?. Còn các nhà các nhà quản lý lại cho rằng không phải tất cảc các vấn đề kỹ thuật đều cũng khả thi. Thực ra có hai yếu tố khách quan trong an toàn sinh học của chăn nuôi bò sữa đó là: thói quen và thiếu thông tin của nông dân chăn nuôi.  

Thói quen: Nông dân chăn nụôi bò sữa có thói quen với các rủi do hàng ngày, như nhiều người vẫn không thắt dây an toàn khi ngồi xe mặc dù đã biết rằng sẽ hạn chế và giảm thiểu tổn thương khi xảy ra tai nạn. Nông dân vẫn muốn mua bò mới và hy vọng là không có bệnh gì xảy ra trong đàn của mình, đôi khi họ đúng vì có lần mua bò mới cũng không gây ra vấn đề gì cả.

Thực ra, nguy cơ của thói quen này tăng lên gấp 2 lần. Một là bệnh của bò có thể sảy ra trong vòng 1 tuần từ khi mua thêm bò mới vào đàn, làm ảnh hướng đến kinh tế, giảm sữa, mất bò và chi phí thuốc thú y tăng. Hai là ảnh hưởng của bệnh mới có thể sẽ xảy ra trong nhiều tháng hoặc nhiều năm sau đó. Nhiều nông dân  phải đương đầu với bệnh ỉa chảy do virút nhưng không biết bò bị nhiễm từ khi nào.

Thiếu thông tin: Nhiều người chăn nuôi bò sữa không biết những điều cần thiết về an toàn sinh học, sự hạn chế về thông tin giữa thú y và những người chăn nuôi là nguyên nhân của mất an toàn sinh học. Nhiều nông dân mua bò không biết hoặc không cần hỏi ý kiến tư vấn của thú y. Thú y chỉ biết bò có bệnh khi được mời đến điều trị bệnh. Mặt khác không phải tất cả nhân viên thú y đều biết tư vấn đầy đủ cho người chăn nuôi bò sữa về việc này.

I. MỘT SỐ GIẢI PHÁP VỀ AN TOÀN SINH HỌC

1. Có kế hoạch và hiểu biết về chăn nuôi bò sữa

Các gia đình nuôi bò sữa khi muốn tăng đàn phải hiểu biết được các rủi ro và có kế hoạch để giảm thiểu các hạn chế và rủi ro này. Đầu tiên phải hiểu được đặc điểm các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm như bệnh ỉa chảy do virus-BVD, viêm vú truyền nhiễm, viêm phổi truyền nhiễm. Nếu muốn mua bò mới phải biết chọn bò trước và biết các vấn đề phải kiểm tra, đồng thời cũng phải biết những việc làm cần thiết khi bò mới về nhà. Đặc biệt cần phải có kế hoạch tiêm phòng cho bò cũ trước khi nhập bò mới về.

Phải kiểm tra về viêm vú cũng như bệnh ỉa chảy của bò do virus (BVD) đối với bò dự kiến mua. Kiểm tra về virus ỉa chảy truyền nhiễm BVD, nếu bò có chửa thì kiểm tra trên bê khi chúng sinh ra. Kinh phí cho kiểm tra sẽ tốn kém nhưng cũng không đáng kể so với giá trị bò mà ta muốn mua. Đồng thời có sự hướng dẫn và gíup đỡ của thú y trong quá trình kiểm tra và đọc kết quả. Nếu kết quả kiểm tra tốt thì có thể mua bò và tránh được các rủi ro.

Nếu kiểm tra trước khi mua bò không tiến hành được thì phải nhốt riêng bò mới trong vòng 2-3 tuần. Phải thực hiện vắt sữa đàn bò mới mua sau cùng. Kiểm tra viêm vú bằng phương pháp CMT cho mỗi bò và kiểm tra nuôi cấy tế bào. Kiểm tra ELISA cho bệnh dại và ỉa chảy do Virus cho mỗi bò khi nhập đàn. Bò nhiễm bệnh phải cách ly và có giải pháp thích hợp để giảm thiểu các thiệt hại. Điều quan trọng là người mua bò cần có tư vấn của các nhà chuyên môn.

Đối với bê từ những bò mua về, khi đẻ phải được kiểm tra về bệnh BVD, bởi vì bò mẹ âm tính sau mấy tháng mua về có thể đẻ ra bê dương tính về bệnh BVD.  Bên cạnh kiểm tra bò mới thì việc tiêm phòng cho toàn bộ đàn cũ là cần thiết. Chuồng nuôi thoáng mát, sạch, đủ thức ăn nước uống. Các yếu tố này sẽ tăng cường khả năng kháng bệnh của đàn bò vì thế giảm thiểu được bùng phát bệnh dịch.

2. Cách ly bò mới mua

Khi người chăn nuôi muốn tăng đàn bằng mua thêm bò về, điều quan trọng cần nhớ là chỉ một con có bệnh sẽ làm lây nhiễm cả đàn. An toàn sinh học có nghĩa là phải kiểm soát chuồng bò vắt sữa và hậu bị mới mua. Bất kỳ bò nào cũng có thể mang mầm bệnh. Bò đi tham gia triển lãm, hay đi hội chợ về hoặc nuôi hậu bị tập trung cũng là nguồn lây bệnh khi trở về đàn.

Khi bò được nuôi cách ly thì các vectơ gây bệnh khác bao gồm con người, máy móc và động vật khác cũng là nguồn lây bệnh. Hạn chế tham quan, làm tốt các biện pháp vệ sinh phòng bệnh, bao gồm cả vệ sinh sạch các dụnh cụ và quần áo bảo hộ. Có lịch tẩy uế chường trại và kế hoạch cụ thể về an toàn sinh học bò sữa. Tự nâng cao nhận thức về  các bệnh như BVD, viêm vú truyền nhiễm, các bệnh chân và hô hấp cho bò. Tuy rủi ro là không thể loại trừ nhưng có thể làm giảm thiểu các rủi do cho đàn.

3. Nguyên tắc cơ bản về an toàn sinh học

Có hai nguyên tắc cơ bản để giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm bệnh: Giảm tiếp xúc với các nguồn gây bệnh và nâng cao khả năng đề kháng bệnh cho bò. Khi muốn mua thêm bò cần phải nhớ hai nguyên tắc cơ bản trên đối với bò đã có và bò  sẽ mua về.  

Trong mọi trường hợp phải giảm thiểu tiếp xúc với nguồn bệnh bằng hệ thống thông gió tốt và giữ môi trường chăn nuôi sạch và khô. Hai yếu tố trên không thường tương tác lần nhau. Có thể giảm thiểu sự tiếp cận của bò cũ bằng các chương trình kiểm tra và không mua bò khi có nguy cơ nhiễm bệnh cao. Môi trường chăn nuôi bao gồm cả các phương tiện vận chuyển khi mua bò. Do vậy phải làm sạch và khử trùng phương tiện, xe cộ trước khi vận chuyển và chuyên chở bò mới mua.

Tăng cường khả năng kháng bệnh, hoặc miễn dịch bao gồm tăng cường dinh dưỡng và giảm thiểu các yếu tố stress cho bò. Sự thoải mái bao gồm diện tích chuồng nuôi phù hợp và không bị ảnh hưởng của nhiệt độ là rất quan trọng. Tiêm phòng là điều cần thiết cho cả bò cũ và bò mới mua có chỉ dẫn của thú y.

Cần hiểu thêm rằng bò có thể có mang mầm bệnh trong đường hô hấp và tiêu hoá. Khi mua và vận chuyển bò đến môi trường mới, khẩu phần ăn khác nhau, người quản lý khác nên hầu hết bò đều bị stress. Khi bị stress thì làm giảm khả năng miễn dịch  và cơ hội các mầm bệnh phát triển. Bò ốm thải mầm bệnh ra môi trường và ảnh hưởng đến con khác. Do vậy bệnh dễ bùng phát, kể cả với những bò lúc đầu rất khoẻ mạnh. Giảm thiểu stress là rất quan trọng và nuôi cách ly bò mới là điều bắt buộc.

II. MỘT SỐ BỆNH TRUYỀN NHIỄM PHỔ BIẾN Ở BÒ SỮA

Bệnh truyền nhiễm có thể lây lan qua bò mới mua bằng nhiều đường, dưới đây là tóm tắt những bệnh phổ biến nhất ở bò sữa bao gồm:

1. Bệnh ỉa chảy do Virus (BVD)

Bệnh BVD là bệnh ỉa chảy truyền nhiễm do virus và có triệu chứng rất phức tạp. Bệnh này rất phổ biến đối với bò sữa. Nó ảnh hưởng trực tiếp đến sinh sản gây thai chết non và xẩy thai. Trong một số trường hợp thể hiện rõ lâm sàng và gây chết bò. Tiêm vaccine có thể làm giảm thiểu bệnh này nhưng không phòng triệt để được. Bệnh BVD có thể tồn tại ở thai của bò có chửa khoẻ mạnh nếu bò có chửa ở giai đoạn đầu. Thai có thể bị xẩy hoặc được đẻ ra đúng tháng và trông vẫn bình thường. Bê này sẽ mang mầm bệnh  BVD và trở thành nguồn lây lan cho con khác khi tiếp xúc. Trường hợp này được gọi là bê mang mầm bệnh. Bệnh BVD có thể mang đến trại qua quần áo, ủng, hoặc các thiết bị chăn nuôi khác bị nhiễm mầm bệnh, nhưng hầu hết do bò mới mua về. Trong nhiều trường hợp bò và bê không bị nhiễm bệnh nhưng do tiếp xúc với virus và mang thai bị nhiễm bệnh.

Bê hậu bị gửi nuôi tập trung và được phối giống có thể bị nhiễm bệnh và khi trở về đàn mang mầm bệnh trong thai. Do vậy điều rất quan trọng là kiểm tra BVD tất cả những bò được đưa vào trại và kiểm tra bê sinh ra của bò mới mua về.

2. Bênh viêm vú truyền nhiễm

Viêm vú truyền nhiễm chủ yếu do Mycoplasma, Staphylococcus Aureus và Streptococcus Agalactia. Con đường lây lan khác do lây lan từ gia súc mới nhập về tuy nhiên không có sự đe doạ và nguy cơ lớn. Con đường tốt nhất để phòng bệnh là mua bò giống từ đàn bò có số lượng tế bào soma thấp và kết quả nuôi cấy không có các tế bào trên.. Kiểm tra các bồn sữa trong 2-3 tuần đẻ có khẳng định  độ tin cậy của kết quả kiểm tra. Cac phòng thí nghiệm thường không kiểm tra Mycoplasma trừ khi chung ta yêu cầu.

Khi có đàn bò mới phải cách ly, vắt sữa sau với các thiết bị riêng đến khi khẳng định là không nguy hại với đàn bò cũ. Thường thời gian này khoảng hai tuần là đủ. Kiểm tra viêm vú bằng phương pháp CMT để xác định bò bị viêm vú, bầu vú, núm vụ bị viêm, sau đó nuôi cấy tế bào của bầu hoặc núm vú tương ứng để xác định nguyên nhân. Quản lý viêm vú có hiệu quả phải có khăn lau vú riêng, có găng tay và nhúng vú sau khi vắt, điều trị viêm vú cho bò cạn sữa là rất quan trọng. Bò mới cạn và bò hậu bị có chửa cũng có nguy cơ nhiễm bệnh viêm vú truyền nhiễm và gây tổn thất sau khi sinh đẻ. Những bò viêm vú phải được vắt sau cùng đến khi nào chúng khỏi hẳn mới đưa về đàn.

3. Bệnh Salmonella

Bệnh Salmonella là bệnh đường tiêu hoá, đường ruột gây nên sốt, ỉa chảy và hậu quả là bò chết. Bò mới mua và bê là những đối tượng dễ nhiễm bệnh. Bệnh có thể gây ra do nhập gia súc mới, do nguyên liệu thức ăn hoặc do ngỗng trời mang đến. Cách phòng bệnh Salmonella tốt nhất là mua thức ăn tại các nơi cung cấp có các phương tiện kiểm soát tốt và nuôi cách ly bò mới trong vòng 2-3 tuần. Đồng thời có chuồng nuôi cách ly giữa bò mới và bò bệnh.

4. Bệnh hô hấp

Bệnh hô hấp có thể do nhiều nguyên nhân nhiễm bệnh bao gồm các bệnh IBR (Infectious Bovine Rhinotrachetis) và BRSV (Bovine Respiratory Syncitial Virus), Hemophilus, Mycoplasma, Pasteurella và các bệnh khác. Bò bị stress do vận chuyển thường bị niễm trùng hô hấp và lây lan nhau. Cần có môi trường thông thoáng tốt, sach, khô là rất quan trọng. Tiêm phòng cũng để phòng bệnh hô hấp.

5. Bệnh Neospora

Neospora không phải là bênh lây truyền từ bò qua bò mà qua vật chủ trung gian. Chó bị nhiêm bệnh do ăn rau bò hay thai bò do bị xẩy, sau đó phân chó là nguồn để lây lan bênh sang bò. Bò bị nhiễm bệnh và nhiễm vào thai khi bò có chửa. Bò nhiễm bệnh có thể bị sẩy thai, nếu thai không bị xảy thì bê được đẻ ra và đã bị nhiễm bệnh. Bê mang bệnh lớn lên và có thể bị xẩy thai khi có chửa, nếu tiếp tực  mang thai đó đến khi đẻ ra bê bị nhiễm bệnh và chu kỳ lây nhiễm tiếp tục.

6. Bệnh chân món

Nhiễm trùng chân móng rất phổ biến. Khi bị nhiễm bệnh sữa của đàn bị giảm. Nhúng chân hàng ngày hoặc phun bằng dung dịch sát trùng chân móng là bắt buộc khi có bệnh. Tuy nhiên việc này đối với đàn cạn sữa và hậu bị là khó thực hiện. Kiểm tra kỹ đàn bò trước khi mua và nhốt riêng trong 2-3 tuần đầu là bắt buộc. Giun, ve, rận, ghẻ và các bệnh ngoài da dễ ảnh hưởng đến gia súc mới nhập đàn, hoặc nhiễm do quá trình vận chuyển bằng xe hoặc các phương tiện vận chuyển chuyên dùng. Các bệnh ngoài da tuy là thứ yếu nhưng cần điều trị trước khi nhập đàn.

7. Bệnh Leucosis

Không phải là bệnh quan trọng lắm tại các đàn bò thương mại, tuy nhiên lại quan trọng tại các trại muốn xuất khẩu giống gia súc và phôi. Bò mới mua về có thể mang Virus leucosis. Cần kiểm tra về virus này rước khi mua bán bò.

III. TÓM LẠI

Các bệnh truyền nhiễm do mua, nhập bò là vấn đề được quan tâm nhiều về an toàn sinh học và phải kiểm soát chặt khi mua bò mới.  Các bệnh nguy hiểm thường giống nhau và gây tổn thất trong nhiều năm. Các bệnh như BVD và viêm vú truyền nhiễm có thể gây ra tổn thất kinh tế lớn cho bò sữa. Muốn bảo vệ phải thực hiện tốt các biện pháp sau:

- Nguồn bệnh chủ yếu là việc mua bò mới, tuy nhiên cũng còn nhiều nguyên nhân gây bệnh khác nữa. Nếu mua bò từ nơi khác về cần phải kiểm dịch trước khi mua. Đồng thời tiếp tục theo dõi và kiểm tra bò mới mua về. Phải nhốt riêng bò mới  và vắt sữa sau cùng. Kiểm tra vius BVD, phân lập vius từ bê sinh ra của bò mới để có biện pháp xử lý và phòng bệnh thích hợp.

- Xây dựng kế hoạch tiêm phòng đảm bảo an toàn sinh học. Cập nhật các thông tin hàng ngày. Hạn chế và kiểm soát các chuyến tham quan, học tập để hạn chế rủi ro. Thú y, dẫn tinh viên, người gọt móng bò, công ty thức ăn khi đến trại phải có ủng sạch, quần áo và dụng cụ phải tẩy trùng.

- Cần chú ý vấn đề vệ sinh, thông thoáng, duy trì chế độ dinh dưỡng tốt cho đàn bò sữa. Để đảm bảo an toàn tuyệt đối về các bệnh truyền nhiễm thông qua vệ sinh chân móng ta có thể hạn chế được rủi ro bằng chú ý các vấn đề nêu trên. Tuy có thêm các chi phí, nhưng cũng là rất nhỏ so với việc để sảy ra dịch bệnh.

Nguồn Đỗ Kim Tuyên