Kỹ thuật ủ chua cây ngô trồng làm thức ăn gia súc

- Thu hoạch cây ngô để   ủ chua:

Thời điểm cắt ngô để  ủ chua đuợc xác định tuỳ thuộc vào hàm luợng  các chất dinh duàng  có mặt trong toàn bộ cây ngô. Thời điểm lý tuởng để cắt  ngô ủ chua là khi có 50% số bắp trên thửa ruộng có hạt đạt tới giai đoạn chín sáp. Không nên  chờ đợi thêm  vì  ngô sẽ tích luỹ nhiều vật chất khô, các lá phần gốc bị  úa vàng và khô và việc ủ chua sẽ khó thành công hơn.

Khi  thu hoạch ngô để ủ chua, cần thu hoạch toàn bộ số bắp, không bỏ riêng ra ngoài. Bởi vì hạt có chứa đuờng, tạo  thuận lợi cho quá trình lên men. Nếu chỉ ủ chua những cây  ngô không bắp  sẽ  không cho ra loại thức ăn ủ chua có chất luợng tốt.

Để xác định thời điểm thích hợp cho việc cắt ngô ủ chua có thể áp dụng một phuơng pháp đơn giản nhu sau: bắt  đầu từ khi ngô hình thành bắp, tiến hành thăm ruộng ngô đều  đặn  (3-4 ngày thăm  một lần). Đi trên mảnh ruộng theo hai đuờng chéo, cứ sau 10 buớc  chân thì mở một bắp ra và dùng móng tay ép các hạt ngô. Mỗi sào ruộng thử 10 bắp và nếu có 5 bắp thấy bột sền sệt, nửa đặc nửa lỏng và không có dịch chảy ra thì đó là giai đoạn lý tuởng cắt ngô để  ủ. Nếu có ít  hơn 5 bắp ở vào giai đoạn “cắt đuợc”, lại  tiến hành quan sát  3 hoặc  4 ngày sau đó.

- Kỹ thuật ủ chua

Vào ngày dự định cắt ngô để ủ chua mà trời mua thì  dừng hoãn  lại,  không cắt.  Sau khi cắt  ngô cần  rải xuống đất,  phơi duới  nắng khoảng nửa ngày, làm cho cây thức ăn bị mất  nuớc và khô đi một chút. Đó là một yếu  tố  thuận lợi cho việc  ủ chua thành công. Nhung cũng luu ý là đừng phơi quá khô truớc  khi thái nhỏ và đưa vào hố ủ. Trong lúc phơi, cứ 2 giờ cần trở đảo một lần  để cây  khô héo đều. Nếu  không lớp  bên  trên  thì  bị khô mà lớp bên duới vẫn tuơi xanh.

Để xác định trạng thái lý tuởng của ngô, nguời ta đề  xuất một phuơng pháp đơn giản (Hình 5-3) nhu sau: khoảng 4-6 giờ sau khi cắt lấy ngẫu  nhiên 3 hoặc 4 lần lá  ngô rải phơi trên  cánh đồng hoặc trên  sân (mỗi lần một lá) nắm chặt trong lòng bàn tay. Sau đó mở bàn tay ra và quan sát  các  nếp trên  lá:  nếu các  nếp   để lại  các đuờng không rõ  ràng và ẩm (khi đó  độ  ẩm của ngô khoảng 65-70%) nhung không rỉ  nuớc  hoặc lá không bị gẫy nát thì đó là trạng thái lý tuởng để thái ngô đem ủ.

1) Trạng thái lý tuởng    2) Quá ẩm        3) Quá khô

Hình 5-3: Phuơng pháp thử để xác định trạng thái lý tuởng của cây ngô nguyên liệu đem ủ

Buớc  tiếp  theo là tiến  hành băm,  thái  ngô cây thành những mẩu nhỏ 3-5cm. Dọn sạch hố ủ (nếu là hố đã dùng),  rải lớp  đá hoặc sỏi xuống đáy, rồi rải một lớp rơm khô dày khoảng 10cm lên trên. Sau đó chất thức ăn vào hố ủ. Để bảo đảm  nén cho tốt, chỉ  chất vào hố ủ mỗi lớp  thức ăn  dầy 10-15cm rồi tiến  hành nén  ngay bằng cách  dậm chân  lên  (Hình 5-4) hoặc  dùng  đầm, chày giã.

Có thể áp dụng cách đơn giản sau đây  để theo dõi và đánh giá mức độ nén thức ăn: truớc  khi cho mỗi lớp thức ăn  vào hố,  vạch  vào mặt  trong hố  và đánh dấu khoảng cách 15cm từ duới  lên, sau khi cho thức ăn vào hố đến  vạch  đã đánh dấu thì đầm nén  cho tới khi lớp thức ăn tụt xuống 4-5cm. Kiểm tra việc đầm nén và thấy là đã nén tốt, khi khoảng cách từ vạch đánh dấu tới  bề mặt  lớp  thức ăn  bằng bề  rộng bốn ngón tay khép  lại (không tính ngón tay cái). Cứ làm nhu vậy cho đến khi hố ủ đầy.

Hình 5-4 : Cách giậm nén thức ăn trong hố ủ

Cần phải luu ý nén lên toàn bộ bề mặt hố ủ: nén lên các mép sung quanh hố, nén các góc hố và nén phần giữa hố. Thuờng xảy ra hiện tuợng  là chỉ nén  cách mép hố khoảng 10cm. Điều đó dẫn đến hiện  tuợng  thối rữa phần thức ăn ở xung quanh các mép và gây ra tổn thất lớn.

Việc băm thái, chất vào hố, nén và đóng hố ủ cần phải đuợc tiến hành trong cùng một ngày.

- Cho thêm rỉ mật

Trong các loài cây thức ăn nhiệt đới, luợng đuờng thuờng không đủ  để sản sinh ra đủ luợng axít lactic, làm chua cho toàn khối thức ăn. Do vậy, cần bổ sung thêm đuờng để tạo thuận lợi cho quá trình lên men lactic.

Nguời  ta  thuờng  sử dụng rỉ   mật  đuờng để   bổ sung. Cách làm nhu sau: Dùng  một ô-doa có dung tích 10 lít, lấy 5 lít  rỉ mật hoà vào 5 lít  nuớc  sạch, tuới  đều cho mỗi lớp  15 cm cây ngô thức ăn đã thái nhỏ và đã chất vào trong hố ủ truớc  khi nén dậm lên.  Cần  định liệu tuới  10 lít  dung dịch rỉ  mật đều cho tất cả các lớp thức ăn trong hố ủ.

- Đóng hố ủ

Sau khi toàn bộ  thức ăn  đã đuợc nén  chặt tới miệng hố, tiến  hành cắm  các  thanh gỗ hoặc  tre xung quanh để   nâng độ  cao thêm  30 cm (Hình 5-5). Các thanh này đuợc cắm theo phuơng thẳng đứng, sát mép hố và sâu xuống khoảng 15-20 cm, thanh nọ cách thanh kia 15-20 cm. Rải rơm dọc theo các thanh gỗ và lại chất tiếp thức ăn thái nhỏ lên đỉnh hố, rồi dậm  nén chặt. Khi lớp  thức ăn này đã đuợc nén, có độ dày 20-30 cm bên trên miệng hố thì tiến hành đóng hố ủ lại bằng cách phủ một lớp  rơm (độ dầy 5 cm) lên đỉnh hố, sau đó  đổ một lớp đất dầy (tối thiểu 30 cm) lên trên và bao phủ toàn bộ bề mặt hố ủ. Lớp  đất này có tác dụng ngăn cản không khí và nuớc mua thấm vào trong hố ủ đồng thời giúp cho việc nén thức ăn đuợc tốt hơn.

Hình 5-5 : Đóng hố ủ

Cần che hố ủ bằng nilông, bằng tôn hoặc  bằng tấm lợp fibrô-ximăng để tránh nuớc mua.

Một vài ngày sau khi đóng hố ủ, lớp  đất hình chóp trên  đỉnh  hố bị  lún xuống, cần tạm  dà mái ra và cho thêm đất  để đạt độ cao 30 cm trên miệng hố.

Khoảng 72 giờ sau khi đóng hố ủ, hiện tuợng  lên men dừng lại. Cây ngô            thức ăn chuyển thành thức ăn ủ chua. Khi đó  bắt  đầu  một  thời  kỳ ổn định,  kéo  dài khoảng 6-7 tuần  lễ. Thức ăn ủ chua này có thể sử dụng cho gia súc nhai lại ăn bắt đầu từ tuần thứ 8.